O Instytucie

Budynek ok. 1930 roku, fot. za: A. Zabłocka-Kos, Zrozumieć miasto. Centrum Wrocławia na drodze ku nowoczesnemu city 1807–1858, Wrocław 2006

Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego rodził się razem z całą uczelnią w pierwszych powojennych miesiącach. Był bezpośrednią kontynuacją tradycji Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, który po 1945 roku znalazł swoje nowe miejsce we Wrocławiu. Już w połowie maja 1945 roku lwowscy historycy – z mediewistą, profesorem Karolem Maleczyńskim, i starożytnikiem, profesorem Kazimierzem Majewskim – wciąż w cieniu wojennych ruin, podejmowali trud przywracania budynku do życia. Usuwali gruzy, meblowali i porządkowali księgozbiór oraz materiały dydaktyczne, przejęte po niemieckich historykach z Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma. Niedługo potem mogli na nowo otworzyć książki i archiwalia, a wraz z nimi rozpocząć zajęcia ze studentami. Pierwsze wykłady odbyły się w listopadzie tego samego roku, w gmachu przy ul. Szewskiej 49.

W 1946 roku, wraz z powołaniem Wydziału Humanistycznego, wrocławscy historycy otrzymali własne katedry. Pierwotnie powstało ich siedem: Historii Starożytnej, którą kierował prof. Kazimierz Majewski; Historii Śląska – pod opieką prof. Karola Maleczyńskiego; Historii Średniowiecznej – z prof. Teofilem Emilem Modelskim; oraz Historii Słowiańszczyzny, której przewodził prof. Stefan Maria Kuczyński, a która później przyjęła nazwę Historii Polski Średniowiecznej. Obok nich działały także katedry Historii Nowożytnej z prof. Władysławem Czaplińskim, Historii Nowożytnej Polski z prof. Henrykiem Wereszyckim oraz Historii Społecznej i Gospodarczej, którą stworzył prof. Stefan Inglot. Wszystkie katedry tworzyły dobrowolne zrzeszenie, które nazywano Instytutem Historycznym, a jego kierownictwo sprawowali kolejno profesorowie: Maleczyński, Modelski, Czapliński i ponownie Maleczyński.

W 1951 roku nastąpiła istotna zmiana organizacyjna – Wydział Humanistyczny został podzielony na dwa wydziały: Filologiczny oraz Filozoficzno-Historyczny, w którego strukturze znalazły się katedry historii. Rok później dokonano reorganizacji struktury katedr. W miejsce dotychczasowych siedmiu powołano dwie wiodące jednostki: Katedrę Historii Powszechnej, kierowaną przez prof. Władysława Czaplińskiego, oraz Katedrę Historii Polskiej, pod kierunkiem prof. Karola Maleczyńskiego. Do pierwszej włączono katedry Historii Starożytnej, Średniowiecznej, Nowożytnej i Polski Nowożytnej, natomiast do drugiej – Historii Śląska, Historii Polski Średniowiecznej oraz Historii Społecznej i Gospodarczej. Powołano także Katedrę Historii ZSRR, pozostającą jednak nieobsadzoną. W wyniku tych zmian zarzucono używanie nazwy „Instytut”. Wspólną dla obu katedr pozostała Biblioteka Katedr Historycznych, z wyłączeniem zbiorów starożytników. Jej pracami kierowała Komisja Biblioteczna złożona z pracowników naukowych.

Po pięciu latach funkcjonowania dwóch katedr nadrzędnych, z inicjatywy środowiska akademickiego, przeprowadzono kolejną reorganizację, przywracając bardziej wyspecjalizowany podział jednostek, który w dużej mierze ukształtował obecny układ zakładów Instytutu. Utworzono: Katedrę Historii Starożytnej (kier. prof. J. Wolski), Katedrę Historii Polski i Powszechnej do XV w. (kier. prof. K. Maleczyński), Katedrę Historii Polski i Powszechnej XVI–XVIII w. (kier. prof. W. Czapliński), Katedrę Historii Polski i Powszechnej XIX–XX w. (kier. prof. K. Popiołek) oraz Katedrę Historii Społecznej i Gospodarczej (kier. prof. S. Inglot). W 1959 roku powołano ponadto Katedrę Nauk Pomocniczych Historii i Archiwistyki, kierowaną przez profesora Maleczyńskiego, a od 1968 roku – Wacława Kortę, wówczas na stanowisku docenta. Nad kształtem studiów i sprawami biblioteki czuwała wspólna Komisja Historyczna, złożona z kierowników katedr.

Do początku lat siedemdziesiątych strukturę Instytutu powiększono o dwa nowe zakłady. W wyniku porozumienia pomiędzy Polską Akademią Nauk a Uniwersytetem Wrocławskim do gmachu przy Szewskiej przeniesiono Zakład Historii Śląska, działający w PAN-ie od 1953 roku, którym nieprzerwanie od 1965 do 1977 roku kierował profesor Stanisław Michalkiewicz. Zimą 1972 roku utworzono Zakład Dydaktyki Historii, którego kierownikiem został docent Karol Fiedor. W kolejnych latach powstał Zakład Historii Polski Ludowej, przemianowany później na Zakład Historii Najnowszej, od 1977 roku kierowany przez profesora Wojciecha Wrzesińskiego. W 2000 roku powołano Zakład Historii Europy Wschodniej, którego kierownikiem został profesor Stanisław Ciesielski, natomiast w 2004 — Zakład Historii Kultury Materialnej, utworzony w oparciu o funkcjonującą już wcześniej specjalizację na kierunku historia – dokumentalistykę konserwatorską, kierowany przez profesora Jana Kęsika.

⋯ ✦ ⋯

Od 1945 roku – mimo zmieniających się programów, warunków organizacyjnych i finansowych – nauka historii na Uniwersytecie Wrocławskim trwa nieprzerwanie. Instytut kształci kolejne pokolenia studentów i doktorantów, prowadzi badania, wydaje publikacje, współpracuje z ośrodkami naukowymi na całym świecie i wychowuje młode kadry naukowe.

W obecnym kształcie Instytut należy do czołowych ośrodków badawczo-dydaktycznych w zakresie nauk historycznych w Polsce. W wyniku ostatniej ewaluacji jakości działalności naukowej za lata 2017–2021 dyscyplina historia na Uniwersytecie Wrocławskim otrzymała kategorię A+, najwyższą ocenę przyznawaną dyscyplinom naukowym w Polsce. Zespół ponad 60 pracowników – profesorów, doktorów habilitowanych oraz adiunktów – prowadzi zajęcia na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych. Co roku dołączają do nas studenci z całej Polski, a także coraz liczniej studenci zagraniczni. Kształcimy na trzech kierunkach studiów licencjackich oraz dwóch kierunkach studiów magisterskich. Studenci zrzeszeni są w prężnie działających kołach naukowych. Proces dydaktyczny wspierają również doktoranci historii, kształcący się w Kolegium Doktorskim Historii – jednostce wchodzącej w skład Szkoły Doktorskiej Uniwersytetu Wrocławskiego na Wydziale Nauk Historycznych i Pedagogicznych UWr. Absolwenci Instytutu znajdują zatrudnienie w szkołach, archiwach, muzeach, mediach, wydawnictwach, instytucjach państwowych i samorządowych – zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami.

Obecnie struktura Instytutu nadal obejmuje jedenaście zakładów: pięć zakładów epokowych (od historii starożytnej po dzieje najnowsze), cztery zakłady o profilu problemowym, których badania koncentrują się na: historii Śląska, historii gospodarczej, badaniach Europy Wschodniej oraz dziedzictwie kultury materialnej, a także dwa zakłady, których pracownicy zajmują się dydaktyką historii i wiedzy o społeczeństwie oraz naukami pomocniczymi historii i archiwistyką. Strukturę Instytutu dopełnia dziesięć pracowni naukowych, specjalizujących się w studiach szczegółowych.

Badania prowadzone w Instytucie obejmują wszystkie epoki dziejów – od starożytności po historię najnowszą. Szczególne miejsce zajmują w nich dzieje Śląska, badane od pierwszych lat jako istotny element budowania nowej, powojennej tożsamości regionu. Historycy wrocławscy od dekad zgłębiają także historię Czech, Niemiec, Szwecji, Ukrainy, Węgier i innych krajów Europy, a także Afryki, Ameryki i Azji, a ponadto zajmują się losami Polaków – zwłaszcza na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej oraz w Stanach Zjednoczonych. W kręgu zainteresowań badawczych znajdują się m.in.: zagadnienia polityczne, społeczne, etniczne i narodowościowe, dzieje kultury i mentalności, historia parlamentaryzmu, badania miast, monastycyzm, myśl polityczna, historia wojskowości, dziedzictwo kultury materialnej i historyczny krajobraz, dzieje PRL oraz funkcjonowanie historii w przestrzeni publicznej.

Dorobek naukowy Instytutu obejmuje liczne monografie, edycje źródeł oraz artykuły publikowane zarówno w kraju, jak i za granicą. Od 1946 roku ukazuje się Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka” – najważniejsze czasopismo poświęcone dziejom Śląska. W ostatnich latach Instytut rozwija także działalność wydawniczą w formie czasopism elektronicznych: SAMAI oraz Edukacja – Kultura – Społeczeństwo, a ponadto współprowadzi Wrocławskie Studia Wschodnie. Tu przygotowywana jest także Bibliografia Historii Śląska. Ważnym zapleczem badań jest Biblioteka Instytutu Historycznego im. Profesora Adama Galosa, dysponująca największym księgozbiorem spośród bibliotek instytutowych Uniwersytetu Wrocławskiego. Jej półki kryją wiele unikatowych pozycji, w tym bogaty zasób wydawnictw drugiego obiegu z okresu PRL.

Dzięki tym wszystkim elementom Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego pozostaje miejscem, w którym historia nie tylko jest przedmiotem badań, lecz także żywą opowieścią – budującą pamięć, wiedzę i tożsamość kolejnych pokoleń.

Bibliografia:

• Czapliński W., Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 3, 1948, nr 2, s. 590–593
• Czapliński W., Wydział Filozoficzno-Historyczny, [w:] Uniwersytet Wrocławski w latach 1945–1970, red. W. Floryan, Wrocław 1970, s. 67–100
• Kącki F., Nauki historyczne we Wrocławiu, [w:] Studia i materiały z dziejów Uniwersytetu Wrocławskiego, t. 4, red. T. Suleja, Wrocław 2005, s. 96–98
• Techmańska B., Sanojca K., Początki i rozwój dydaktyki historii na Uniwersytecie Wrocławskim (1945–1989), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 79, 2024, nr 1, s. 131–147