Patron naszej biblioteki

Prof. Adam Galos podczas jubileuszu w 2009 roku, fot. ze zbiorów BIH

Adam Galos urodził się w 1924 roku w Krakowie jako syn Zofii z domu Pieczarka i Stanisława – doktora nauk prawnych oraz podpułkownika Wojska Polskiego. Dzieciństwo spędził w Warszawie, gdzie uczęszczał do słynnego „Batorego” – szkoły z bohaterami Kamieni na szaniec.

Kiedyś tato doliczył się – wspomina syn Profesora – że w Powstaniu Warszawskim zginęła ponad połowa jego kolegów z klasy, w tym najbliżsi przyjaciele: Stanisław Mękarski i Ryszard Załęski.

Sam w powstaniu nie brał udziału; na przełomie lat 1941 i 1942 powrócił do Krakowa. Tam zdał maturę na tajnych kompletach i rozpoczął konspiracyjne studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, uczestnicząc m.in. w seminarium prof. Władysława Konopczyńskiego. W czasie okupacji działał w Narodowej Organizacji Wojskowej, wcielonej następnie do Armii Krajowej, a także współredagował pismo podziemne Na placówce. Po wojnie, już jako student jawnego Uniwersytetu, brał udział w odbudowie Biblioteki Jagiellońskiej. W 1946 roku obronił pracę magisterską z historii starożytnej pt. Stosunki między Rzymem a Egiptem, napisaną pod kierunkiem prof. Ludwika Piotrowicza.

Za namową prof. Władysława Czaplińskiego, a także z obawy przed konsekwencjami ujawnienia swojej działalności konspiracyjnej, przeniósł się w tym samym roku do Wrocławia, wiążąc się na stałe z Uniwersytetem Wrocławskim. Tu przeszedł całą drogę akademicką – od asystenta po profesora. W 1949 roku obronił rozprawę doktorską pod kierunkiem prof. Henryka Wereszyckiego pt. Społeczeństwo niemieckie wobec ustaw antypolskich 1894–1909.

Z historii starożytnej bez trudu zrezygnowałem, jeszcze przez pewien czas wahałem się nad okresem wczesnej nowożytności – wspominał – później już przeniosłem zainteresowania do okresu znacznie późniejszego, ciągle trzymając się jednak granicy I wojny światowej. Później jeszcze [od połowy lat sześćdziesiątych] uwagę skierowałem na II wojnę światową.

W latach 1957–1961 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego UWr, a równocześnie kierował Biblioteką Katedr Historycznych. Był współorganizatorem powołanego w 1969 roku Instytutu Historycznego, utworzonego w wyniku scalenia katedr historii, oraz jego pierwszym dyrektorem. W latach 1976–1981 pełnił funkcję zastępcy dyrektora.

Zarówno przed wprowadzeniem stanu wojennego, jak i w jego trakcie, prof. Galos aktywnie uczestniczył w życiu akademickim i społecznym. Podpisywał apele, wygłaszał odczyty (m.in. w ramach Tygodni Kultury Chrześcijańskiej), wstawiał się za osobami represjonowanymi – szczególnie młodymi pracownikami naukowymi, którym organizował pomoc prawną i finansową. W 1984 roku pojawiła się jego kandydatura w wyborach na rektora Uniwersytetu, jednak stanowiska nie objął. Władze ograniczały mu również możliwość wyjazdów zagranicznych, obawiając się kontaktów z ośrodkami opozycyjnymi. W listopadzie 1985 roku, decyzją ministra Benona Miśkiewicza, został zwolniony z funkcji dyrektora Instytutu Historycznego i zagrożony usunięciem z uczelni. Konsekwencje „weryfikacji” poglądów kadry akademickiej Uniwersytetu Wrocławskiego dotknęły wówczas sześciu profesorów pełniących funkcje kierownicze, z czego aż czterech z Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych — w tym, oprócz Profesora, dwóch historyków: dziekana, prof. Krystyna Matwijowskiego i kierownika zakładu, prof. Wojciecha Wrzesińskiego, oraz historyka sztuki, prof. Mieczysława Zlata. W geście solidarności studenci przyznali profesorowi Galosowi symboliczną, dożywotnią nominację na dyrektora Instytutu. W 1988 roku, podczas kolejnego strajku na Uniwersytecie, ponownie stanął po stronie studentów. Jak wspominał, w latach 1945–1987 odbył około trzydziestu rozmów z funkcjonariuszami służb bezpieczeństwa, nigdy jednak nie zgodził się na współpracę.

Miał bardzo silny kościec moralny. Wyraźnie wykształcony profil obywatelski; – wspomina prof. Włodzimierz Suleja – dla niego granicą kompromisu była uczciwość, nie tylko badawcza, która u Profesora była bardzo wysoka, ale i ta zwyczajna. Taka, która nie pozwoliła mu czarnego nazywać białym.

Pomimo trudności cieszył się ogromnym autorytetem – nie tylko we Wrocławiu. Zasiadał w komitetach redakcyjnych Polskiego Słownika Biograficznego (1968–2011), Kwartalnika Historycznego (1982–2008) oraz wielu innych gremiów naukowych. Był autorem blisko 650 publikacji, znakomitym znawcą dziejów Niemiec, Śląska, Galicji oraz stosunków polsko-niemieckich XIX i XX wieku. Wypromował około 20 doktorów i ponad 260 magistrów. Jego wykłady wygłaszano również na uczelniach w Europie Zachodniej i USA.

Za swoje osiągnięcia został uhonorowany m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Krzyżem Zasługi. Do końca życia pozostał czynny naukowo. Na swoje 85. urodziny, w 2009 roku, przygotował trzecie, poszerzone wydanie Historii Niemiec, doprowadzone do czasów współczesnych (co w pierwszym wydaniu uniemożliwiła cenzura). Nie zdążył już jednak ukończyć planowanej monografii o Wilhelmie Feldmanie, ani opublikować ostatniej recenzji książki Iana Kershawa o Hitlerze.

Profesor Adam Galos zmarł we Wrocławiu w 2013 roku.

W styczniu 2014 roku Bibliotece Instytutu Historycznego nadano imię profesora Adama Galosa – życzliwego dyrektora, wymagającego uczonego, przyjaciela biblioteki i darczyńcy księgozbioru, który zawsze podkreślał znaczenie pracy bibliotekarzy.

Profesor Galos był też jednym z naszych najwierniejszych czytelników. – wspomina Beata Nowak, pracownik biblioteki od 1984 roku, a dziś jej kierownik – Wykorzystywał każdą chwilę między obowiązkami, by zajrzeć do biblioteki. Doskonale pamiętał układ księgozbioru i potrafił wybierać książki z pamięci. Kiedy nie mógł już nas odwiedzać, z radością przesyłaliśmy mu – dzięki uprzejmości profesorów Marka Czaplińskiego i Wojciecha Mrozowicza – informatory o nowych nabytkach. Na ich podstawie Profesor zamawiał kolejne książki do lektury.