O Instytucie

Budynek ok. 1930 roku, fot. za: A. Zabłocka-Kos, Zrozumieć miasto. Centrum Wrocławia na drodze ku nowoczesnemu city 1807–1858, Wrocław 2006

Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego rodził się razem z całą uczelnią w pierwszych powojennych miesiącach. Był bezpośrednią kontynuacją tradycji Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, który po 1945 roku znalazł swoje nowe miejsce we Wrocławiu. Już w połowie maja 1945 roku lwowscy historycy – z mediewistą, profesorem Karolem Maleczyńskim, i starożytnikiem, profesorem Kazimierzem Majewskim – wciąż w cieniu wojennych ruin, podejmowali trud przywracania budynku do życia. Usuwali gruzy, meblowali i porządkowali księgozbiór oraz materiały dydaktyczne, przejęte po niemieckich historykach z Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma. Niedługo potem mogli na nowo otworzyć książki i archiwalia, a wraz z nimi rozpocząć zajęcia ze studentami. Pierwsze wykłady odbyły się w listopadzie tego samego roku, w gmachu przy ul. Szewskiej 49.

W 1946 roku, wraz z powołaniem Wydziału Humanistycznego, wrocławscy historycy otrzymali własne katedry. Pierwotnie powstało ich siedem: Historii Starożytnej, którą kierował prof. Kazimierz Majewski; Historii Śląska – pod opieką prof. Karola Maleczyńskiego; Historii Średniowiecznej – z prof. Teofilem Emilem Modelskim; oraz Historii Słowiańszczyzny, której przewodził prof. Stefan Maria Kuczyński, a która później przyjęła nazwę Historii Polski Średniowiecznej. Obok nich działały także katedry Historii Nowożytnej z prof. Władysławem Czaplińskim, Historii Nowożytnej Polski z prof. Henrykiem Wereszyckim oraz Historii Społecznej i Gospodarczej, którą stworzył prof. Stefan Inglot. Wszystkie katedry tworzyły dobrowolne zrzeszenie, które nazywano Instytutem Historycznym, a jego kierownictwo sprawowali kolejno profesorowie: Maleczyński, Modelski, Czapliński i ponownie Maleczyński.

W 1951 roku nastąpiła istotna zmiana organizacyjna – Wydział Humanistyczny został podzielony na dwa wydziały: Filologiczny oraz Filozoficzno-Historyczny, w którego strukturze znalazły się katedry historii. Rok później dokonano reorganizacji struktury katedr. W miejsce dotychczasowych siedmiu powołano dwie wiodące jednostki: Katedrę Historii Powszechnej, kierowaną przez prof. Władysława Czaplińskiego, oraz Katedrę Historii Polskiej, pod kierunkiem prof. Karola Maleczyńskiego. Do pierwszej włączono katedry Historii Starożytnej, Średniowiecznej, Nowożytnej i Polski Nowożytnej, natomiast do drugiej – Historii Śląska, Historii Polski Średniowiecznej oraz Historii Społecznej i Gospodarczej. Powołano także Katedrę Historii ZSRR, pozostającą jednak nieobsadzoną. W wyniku tych zmian zarzucono używanie nazwy „Instytut”. Wspólną dla obu katedr pozostała Biblioteka Katedr Historycznych, z wyłączeniem zbiorów starożytników. Jej pracami kierowała Komisja Biblioteczna złożona z pracowników naukowych. Po pięciu latach funkcjonowania dwóch katedr nadrzędnych, z inicjatywy środowiska akademickiego, przeprowadzono kolejną reorganizację, przywracając bardziej wyspecjalizowany podział jednostek, który w dużej mierze ukształtował obecny układ zakładów Instytutu. Utworzono: Katedrę Historii Starożytnej (kier. prof. J. Wolski), Katedrę Historii Polski i Powszechnej do XV w. (kier. prof. K. Maleczyński), Katedrę Historii Polski i Powszechnej XVI–XVIII w. (kier. prof. W. Czapliński), Katedrę Historii Polski i Powszechnej XIX–XX w. (kier. prof. K. Popiołek) oraz Katedrę Historii Społecznej i Gospodarczej (kier. prof. S. Inglot). W 1959 roku powołano ponadto Katedrę Nauk Pomocniczych Historii i Archiwistyki, kierowaną przez profesora Maleczyńskiego, a od 1968 roku – Wacława Kortę, wówczas na stanowisku docenta. Nad kształtem studiów i sprawami biblioteki czuwała wspólna Komisja Historyczna, złożona z kierowników katedr.

Do początku lat siedemdziesiątych strukturę Instytutu powiększono o dwa nowe zakłady. W wyniku porozumienia pomiędzy Polską Akademią Nauk a Uniwersytetem Wrocławskim do gmachu przy Szewskiej przeniesiono Zakład Historii Śląska, działający w PAN-ie od 1953 roku, którym nieprzerwanie od 1965 do 1977 roku kierował profesor Stanisław Michalkiewicz. Zimą 1972 roku utworzono Zakład Dydaktyki Historii, którego kierownikiem został docent Karol Fiedor. W kolejnych latach powstał Zakład Historii Polski Ludowej, przemianowany później na Zakład Historii Najnowszej, od 1977 roku kierowany przez profesora Wojciecha Wrzesińskiego. W 2000 roku powołano Zakład Historii Europy Wschodniej, którego kierownikiem został profesor Stanisław Ciesielski, natomiast w 2004 — Zakład Historii Kultury Materialnej, utworzony w oparciu o funkcjonującą już wcześniej specjalizację na kierunku historia – dokumentalistykę konserwatorską, kierowany przez profesora Jana Kęsika.

⋯ ✦ ⋯

Od 1945 roku – mimo zmieniających się programów, warunków organizacyjnych i finansowych – nauka historii na Uniwersytecie Wrocławskim trwa nieprzerwanie. Instytut kształci kolejne pokolenia studentów i doktorantów, prowadzi badania, wydaje publikacje, współpracuje z ośrodkami naukowymi na całym świecie i wychowuje młode kadry naukowe.

W obecnym kształcie Instytut należy do czołowych ośrodków badawczo-dydaktycznych w zakresie nauk historycznych w Polsce. W wyniku ostatniej ewaluacji jakości działalności naukowej za lata 2017–2021 dyscyplina historia na Uniwersytecie Wrocławskim otrzymała kategorię A+, najwyższą ocenę przyznawaną dyscyplinom naukowym w Polsce. Zespół ponad 60 pracowników – profesorów, doktorów habilitowanych oraz adiunktów – prowadzi zajęcia na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych. Co roku dołączają do nas studenci z całej Polski, a także coraz liczniej studenci zagraniczni. Kształcimy na trzech kierunkach studiów licencjackich oraz dwóch kierunkach studiów magisterskich. Studenci zrzeszeni są w prężnie działających kołach naukowych. Proces dydaktyczny wspierają również doktoranci historii, kształcący się w Kolegium Doktorskim Historii – jednostce wchodzącej w skład Szkoły Doktorskiej Uniwersytetu Wrocławskiego na Wydziale Nauk Historycznych i Pedagogicznych UWr. Absolwenci Instytutu znajdują zatrudnienie w szkołach, archiwach, muzeach, mediach, wydawnictwach, instytucjach państwowych i samorządowych – zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami.

Obecnie struktura Instytutu nadal obejmuje jedenaście zakładów: pięć zakładów epokowych (od historii starożytnej po dzieje najnowsze), cztery zakłady o profilu problemowym, których badania koncentrują się na: historii Śląska, historii gospodarczej, badaniach Europy Wschodniej oraz dziedzictwie kultury materialnej, a także dwa zakłady, których pracownicy zajmują się dydaktyką historii i wiedzy o społeczeństwie oraz naukami pomocniczymi historii i archiwistyką. Strukturę Instytutu dopełnia dziesięć pracowni naukowych, specjalizujących się w studiach szczegółowych.

Badania prowadzone w Instytucie obejmują wszystkie epoki dziejów – od starożytności po historię najnowszą. Szczególne miejsce zajmują w nich dzieje Śląska, badane od pierwszych lat jako istotny element budowania nowej, powojennej tożsamości regionu. Historycy wrocławscy od dekad zgłębiają także historię Czech, Niemiec, Szwecji, Ukrainy, Węgier i innych krajów Europy, a także Afryki, Ameryki i Azji, a ponadto zajmują się losami Polaków – zwłaszcza na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej oraz w Stanach Zjednoczonych. W kręgu zainteresowań badawczych znajdują się m.in.: zagadnienia polityczne, społeczne, etniczne i narodowościowe, dzieje kultury i mentalności, historia parlamentaryzmu, badania miast, monastycyzm, myśl polityczna, historia wojskowości, dziedzictwo kultury materialnej i historyczny krajobraz, dzieje PRL oraz funkcjonowanie historii w przestrzeni publicznej.

Dorobek naukowy Instytutu obejmuje liczne monografie, edycje źródeł oraz artykuły publikowane zarówno w kraju, jak i za granicą. Od 1946 roku ukazuje się Śląski Kwartalnik Historyczny „Sobótka” – najważniejsze czasopismo poświęcone dziejom Śląska. W ostatnich latach Instytut rozwija także działalność wydawniczą w formie czasopism elektronicznych: SAMAI oraz Edukacja – Kultura – Społeczeństwo, a ponadto współprowadzi Wrocławskie Studia Wschodnie. Ważnym zapleczem badań jest Biblioteka Instytutu Historycznego im. Profesora Adama Galosa, dysponująca największym księgozbiorem spośród bibliotek instytutowych Uniwersytetu Wrocławskiego. Jej półki kryją wiele unikatowych pozycji, w tym bogaty zasób wydawnictw drugiego obiegu z okresu PRL.

Dzięki tym wszystkim elementom Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego pozostaje miejscem, w którym historia nie tylko jest przedmiotem badań, lecz także żywą opowieścią – budującą pamięć, wiedzę i tożsamość kolejnych pokoleń.

Bibliografia:

• Czapliński W., Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 3, 1948, nr 2, s. 590–593
• Czapliński W., Wydział Filozoficzno-Historyczny, [w:] Uniwersytet Wrocławski w latach 1945–1970, red. W. Floryan, Wrocław 1970, s. 67–100
• Kącki F., Nauki historyczne we Wrocławiu, [w:] Studia i materiały z dziejów Uniwersytetu Wrocławskiego, t. 4, red. T. Suleja, Wrocław 2005, s. 96–98
• Techmańska B., Sanojca K., Początki i rozwój dydaktyki historii na Uniwersytecie Wrocławskim (1945–1989), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 79, 2024, nr 1, s. 131–147